در مهندسی نرم افزار، متد‌های گوناگونی برای مدیریت فرآیند پیچیده توسعه محصول، از ایده تا اجرا، وجود دارند. در میان این رویکردها، مدل آبشاری (Waterfall Model) به عنوان یکی از اولین، ساختار یافته‌ترین و تأثیرگذارترین مدل‌های فرآیند توسعه نرم افزار شناخته می‌شود. این مدل، رویکردی خطی و متوالی را دنبال می‌کند که در آن، پیشرفت پروژه مانند جریان یک آبشار، از یک مرحله به مرحله بعدی سرازیر می‌شود و بازگشت به مراحل قبلی، دشوار و پرهزینه است. آشنایی با این مدل، به دلیل کاربردهای خاصی که هنوز در برخی پروژه‌ها دارد، برای هر متخصص نرم افزار ضروری است.
مراحل مدل آبشاری
اساس متدولوژی آبشاری بر پایه یک توالی از فازهای مجزا و غیرقابل بازگشت بنا شده است. هر فاز باید به طور کامل به اتمام برسد و خروجی‌های آن تأیید شود تا فاز بعدی آغاز گردد. این ساختار منظم، هسته اصلی مدل ابشاری در مهندسی نرم افزار را تشکیل می‌دهد. مراحل مدل آبشاری به طور کلاسیک شامل موارد زیر می‌شوند:
- تحلیل نیازمندی‌ها: این مرحله، نقطه شروع و حیاتی‌ترین فاز پروژه است. در این گام، تمام نیازمندی‌های عملکردی و غیرعملکردی سیستم به صورت دقیق، کامل و بدون ابهام از کارفرما و ذی‌نفعان جمع‌آوری و مستند می‌شود. خروجی این فاز، سندی جامع به نام سند مشخصات نیازمندی‌ها (SRS) است که مبنای تمام فعالیت‌های بعدی قرار می‌گیرد.
- طراحی سیستم: بر اساس سند نیازمندی‌ها، معماران و طراحان سیستم، معماری کلی نرم‌افزار، ساختارهای داده، طراحی ماژول‌ها و رابط‌های بین آن‌ها را مشخص می‌کنند. در این فاز، بلوپرینت یا نقشه ساخت نرم‌افزار تهیه می‌شود.
- پیاده‌سازی: در این مرحله، برنامه نویسان بر اساس اسناد طراحی، شروع به کدنویسی می‌کنند. کار به ماژول‌های کوچک‌تر تقسیم شده و هر تیم، مسئولیت توسعه بخش مشخصی را بر عهده می‌گیرد.
- تست و یکپارچه‌سازی: پس از اتمام کدنویسی، ماژول‌های مختلف با یکدیگر یکپارچه شده و کل سیستم توسط تیم تست به صورت جامع مورد آزمایش قرار می‌گیرد تا این اطمینان به دست آید که تمام نیازمندی‌های اولیه را برآورده می‌کند و عاری از خطا است.
- استقرار: پس از تأیید نهایی تیم تست، نرم افزار به مشتری تحویل داده شده و بر روی محیط عملیاتی نصب و راه‌اندازی می‌شود.
- نگهداری: با شروع استفاده از نرم افزار، فاز نگهداری آغاز می‌شود که شامل رفع اشکالات کشف شده، اعمال تغییرات جزئی و ارائه پشتیبانی به کاربران است.
کنترل آبشاری چیست؟ فرآیند مدیریت در روش آبشاری
سوالی که مطرح می‌شود این است که کنترل آبشاری چیست؟ این عبارت به فرآیند مدیریتی حاکم بر این مدل اشاره دارد. کنترل آبشاری مبتنی بر نظارت دقیق، مستندسازی جامع در هر مرحله و اخذ تأییدیه‌های رسمی قبل از ورود به فاز بعدی است. این رویکرد مدیریتی، بر پیش‌بینی کامل و کنترل مطلق فرآیند تأکید دارد و فرض را بر این می‌گیرد که اگر هر مرحله به درستی و کامل انجام شود، خروجی نهایی نیز بی‌نقص خواهد بود. این مدیریت متمرکز و از بالا به پایین، مشخصه اصلی روش آبشاری است.
مزایا و معایب مدل آبشاری
این مدل نیز مانند هر متدولوژی دیگری، نقاط قوت و ضعف خاص خود را دارد. بررسی مزایا و معایب مدل آبشاری به ما کمک می‌کند تا بفهمیم چه زمانی استفاده از آن مناسب است. از مزایای این مدل، می‌توان به سادگی در فهم و مدیریت، تأکید بر مستندسازی دقیق و وجود مراحل و خروجی‌های مشخص اشاره کرد که باعث می‌شوند برنامه‌ریزی و تخصیص منابع آسان‌تر شود. این مدل برای پروژه‌هایی که نیازمندی‌های آن‌ها از ابتدا کاملاً شفاف، ثابت و غیرقابل تغییر است، می‌تواند گزینه‌ای ایده‌آل باشد.
بزرگ‌ترین ضعف مدل آبشاری، انعطاف‌ناپذیری شدید آن است. هرگونه تغییر در نیازمندی‌ها در اواسط پروژه، می‌تواند کل فرآیند را مختل کرده و هزینه‌های هنگفتی را تحمیل کند. علاوه بر این، مشتری تا انتهای فرآیند، هیچ محصول قابل لمسی را مشاهده نمی‌کند که این امر ریسک عدم تطابق محصول نهایی با نیاز واقعی او را افزایش می‌دهد.
مجموعه‌هایی مانند هلدینگ چابک که در صنایع متنوعی از فین تک تا حمل و نقل هوشمند فعالیت دارند، به خوبی می‌دانند که سرعت انطباق با بازخورد مشتری و توانایی تغییر مسیر سریع، برای بقا و موفقیت استارتاپ‌ها حیاتی است؛ امری که در ساختار صلب مدل آبشاری به ندرت امکان‌پذیر است. ما در مجموعه هلدینگ چابک با بررسی نیازها و خواسته‌های کسب و کارها، روش‌های و مدل‌هایی را در قالب دوره‌های آموزشی ارائه خواهیم داد که بر اساس آن‌ها بتوانید از مزایای مدل آبشاری به بهترین شکل ممکن استفاده کنید.
سخن پایانی
اگرچه مدل آبشاری دیگر انتخاب اول برای بسیاری از پروژه‌های نرم‌افزاری امروزی نیست؛ اما میراث آن به عنوان یک چارچوب منظم و مستندمحور همچنان پابرجاست و در پروژه‌های خاصی مانند سیستم‌های حیاتی-ایمنی (Safety-Critical Systems) که نیازمند دقت و مستندسازی بالا و تغییرات حداقلی هستند، کماکان مورد استفاده قرار می‌گیرد. شما نیز می‌توانید با استفاده از روش‌های اصولی و دقیق، از آن استفاده کنید.
منبع:
